საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია და თანამედროვე საზოგადოება

Bходит некто православный, говорит: ’’теперь я – главный.
У меня в душе жар-птица и тоска по Государю.
ჩкоро Игорь воротится наслაдится Ярославной.
Дайте мне перекрестится, а не то – в лицо ударю.
Хуже порчи и лишая - мыслей западных зараза,
Пой гармошка, заглушая саксофон - иsчадье джаза.”
И лобзают образа
С плачем жертвы обреза…
Иосиф БродскийE
“შევიმეცნე და ეს შემეცნების პროცესი დღესაც გრძელდება, რომ მხოლოდ ცხოვრების სრულ ამქვეყნიურობაში შეიძლება ვისწავლოთ რწმენა. როდესაც ერთხელ და სამუდამოდ უარს იტყვი პრეტენზიაზე გახდე წმინდანი ან ჭეშმარიტების გზაზე მოქცეული, ცოდვილი ან საეკლესიო მოღვაწე, მართალი ან მკრეხელი, ავადმყოფი ან ჯანმრთელი – სწორედ ამას ვუწოდებ ამქვეყნიურობას. იცხოვრო პრობლემების, საკითხების, წარმატებების და წარუმატებლობების ეპიცენტრში, იცხოვრო, აგროვებდე გამოცდილებას და ყოველ წამს რწმუნდებოდე საკუთარ უძლურებაში – აი, სწორედ მაშინ აღმოჩნდები მთლიანად ღმერთის ხელში, სწორედ მაშინ შეიგრძნობ ჭეშმარიტად არამარტო საკუთარ ტკივილს, არამედ განხორცილებული ღმერთის ტკივილსა და ტანჯვას. სწორედ მაშინ იქნები ქრისტესთან ერთად მღვიძარებაში გეთსამანიის ბაღში. Dდა ვფიქრობ, სწორედ ეს არის რწმენა, სწორედ ეს არის “მეტანოია”. Mმხოლოდ მაშინ გახდები ადამიანი, ქრისტიანი.”
დიტრიჰ ბონჰოეფერი

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია უკიდურესად რთულ სიტუაციაში აღმოჩნდა. წესით ეკლესია უნდა მისალმებოდა რელიგიური თავისუფლების ეპოქას. Aამავე დროს ეკლესია არ იმყოფებოდა მაშინდელი ხელისუფლების პოლიტიკურ ოპოზიციაში. Pპირიქით, მისგან იღებდა სხვადასხვა პრივილეგიებს. დომინირებდა პრაგმატული მიდგომა: ეკლესია ცდილობდა მიეღო ხელისუფლებისაგან უფლებებისა და პრივილეგიების მაქსიმუმი, ისე, რომ არ შესულიყო მასთან კონფრონტაციაში. 1994 წლის შემდეგ საზოგადოებაში გაჩნდა @თავისუფლებისა და დემოკრატიის ეიფორია, დაიწყო ფასეულობების მძაფრი გადაფასება და ე.წ. ‘’დასავლური იდეების შემოსვლა”. Yყველაფერმა ამან მართლმადიდებელი ეკლესია დააყენა მნიშვნელოვან პოლიტიკურ, საზოგადოებრივ, კულტურულ და რელიგიურ საკითხებზე საკუთარი პოზიციის გამომუშავების პრობლემის წინაშე. ინერციული განვითარება უკვე შეუძლებელი გახდა.
გარდამავალ მდგომარეობაში მყოფ საზოგადოებაში გაჩნდა ეკლესიის მიმართ გარკვეული მოლოდინი. რას ელოდებოდა საზოგადოება? Uუპირველეს ყოვლისა ეკლესიის გამოჩენას და აქტიურ მოღვაწეობას საზოგადოებრივ სივრცეში. Mმრავალი წლის განმავლობაში კომუნისტური რეჟიმის მიერ ეკლესია სრულ იზოლაციაში იყო მოქცეული. თავისუფლების მოპოვების შემდეგ, ბუნებრივია, ეკლესიისგან მოელოდნენ, რომ იგი გამოავლენდა თავის თავს როგორც რელიგიურად და კულტურულად, ასევე სოციალურად. Eეს მოლოდინი მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ვერ გაამართლა და მისთვის პრაქტიკულად შეუძლებელიც იყო მოწოდების სიმაღლეზე დადგომა, რადგან ეკლესიას, ისევე როგორც მთელ საზოგადოებას, განუზომელი ზიანი მიაყენა კომუნისტურმა რეჟიმმა.
კომუნისტურმა რეჟიმმა მოახდინა საზოგადოებრივი ცნობიერების რადიკალური სეკულარიზაცია. Mმოკლე დროში რელიგია განდევნილ იქნა სოციოკულტურული სივრციდან, მაგრამ ის ინარჩუნებდა თავის ადგილს ცალკეული პიროვნებების მსოფლმხედველობაში. Aაუცილებელია აღინიშნოს, რომ საბჭოთა ხელისუფლების რელიგიური პოლიტიკის შედეგი გახდა არა საზოგადოების ათეიზაცია, არამედ წარმატებული სეკულარიზაცია.
საბჭოთა პერიოდის მეორე მნიშვნელოვანი შედეგია საზოგადოების ტექნიკური და ჰუმანიტარული ერუდიციის დონის ამაღლება. რაც შეეხება საღვთისმეტყველო მეცნიერების განვითარებას, მართლმადიდებელი ეკლესია ძალადობრივად იყო იზოლირებული დასავლეთში მიმდინარე თეოლოგიური დისკუსიებისგან და არ ჰქონდა საშუალება გაეანალიზებინა მისი შედეგები.
აღსანიშნავია, რომ 1960-იანი წლებიდან მართლმადიდებელ ეკლესიას მიეცა საშუალება ეკუმენურ მოძრაობაში მონაწილეობისა, რაც გულისხმობდა დასავლეთის თავისუფალი ქვეყნების ქრისტიანებთან ურთიერთობას. თუმცა ამ პრივილეგიით საქართველოს ეკლესიაში მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი სარგებლობდა და ეს პრივილეგია უცილობლად გულისხმობდა საბჭოთა კავშირის უშიშროების კომიტეტთან თანამშრომლობას.
დღეს უაღრესად მნიშვნელოვანია საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ადგილის განსაზღვრა თანამედროვე საზოგადოებაში, აუცილებელია მისი ახალი სოციალიზაცია თანამედროვე პირობებში. 1990-იანი წლებიდან საქართველოს ეკლესია არსებობს რადიკალურად განსხვავებულ სიტუაციაში. Aამიტომაც, წარსულის საეკლესიო პოლიტიკა უსარგებლო და საზიანო ხდება.
საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ცხადი გახდა, რომ ეკლესია მარტო ინსტიტუცია კი არ არის, არამედ რელიგიური საზოგადოებაა და აქედან გამომდინარე არაერთგვაროვანია. ეკლესიის წიაღში გაჩნდნენ საეკლესიო და საზოგადოებრივი საკითხების მიმართ სხვადასხვა პოზიციის მქონე ადამიანები. ხშირად მათი პოზიციები რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. Aამიტომ მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის უპირველესი პრობლემა არის მისი შინაგანი სოციალიზაცია. Eეკლესია არის მართლმადიდებელ მორწმუნეთა ერთობლიობა, რომელსაც ჰყავს თავისი ინსტიტუციონალური და სხვა ლიდერები, მაგრამ ის ასევე უნდა გახდეს რეალური საზოგადოება, რომელსაც უნარი შესწევს გადალახოს შიდა კონფლიქტები და მიაღწიოს კონსენსუსს საკვანძო საკითხების შესახებ, რათა მისი მოღვაწეობა ეფექტური და ნაყოფიერი გახდეს.
მთლიანად საზოგადოებაში მართლმადიდებელ ეკლესიის სოციალიზაციისათვის საჭიროა, რომ ეკლესიამ იპოვოს საკუთარი ადგილი დასრულებული სეკულარიზაციის კონტექსტში. როდესაც საზოგადოება ითხოვს, რომ ეკლესიის სწავლება იყოს გასაგები და მიღებული სეკულარული სამყაროს მიერ, ეკლესია პასუხობს, რომ მისი სწავლება ვერ იქნება მიღებული ამ სამყაროს მიერ, რადგან სეკულარული სამყარო ანტიეკლესიურია. Eეს შეხედულება წარმოადგენს საბჭოთა მემკვიდრეობას, რომლის მიხედვითაც სეკულარული და ანტიეკლესიური სინონიმები არიან. თანამედროვე სამყარო სრულიადაც არ არის ანტიეკლესიური, იგი უბრალოდ სეკულარულია. პოსტათეისტურ საზოგადოებაში და პოსტმოდერნულ კულტურაში სეკულარული წინაღმდეგობის გარეშე იღებს თავის თავში რელიგიას. თანამედროვე კულტურაში რელიგიური და არარელიგიური თანასწორი უფლებებით სარგებლობენ. თანამედროვე სიტუაცია რადიკალურად განსხვავდება მოდერნისაგან, როდესაც რელიგიას მძაფრად უპირისპირდებოდნენ მეცნიერება, პოზიტივიზმი, პროგრესიზმი, კომუნიზმი და სხვა. Aამჟამად ეკლესიის ამოცანაა არა სეკულარულის უარყოფა, არამედ მისადმი, როგორც კულტურულ-ისტორიულ ფაქტისადმი სერიოზული დამოკიდებულება. Eეკლესიამ სეკულარულობა უნდა გამოიყენოს საკუთარი ინტერესებისთვის და ჩაერთოს საზოგადოებრივ-კულტურულ ცხოვრებაში, როგორც სრულუფლებიანი მონაწილე და არა როგორც შეურიგებელი ანტაგონისტი. ამისათვის საჭიროა, რომ მართლმადიებელი ეკლესია Gგანთავისუფლდეს “დევნილი ეკლესიის” კომლექსისაგან და ბოროტად არ გამოიყენოს თავისი სიმბოლური კაპიტალი. ეს ნიშნავს, რომ ეკლესიამ უნდა გადალახოს თავისი მარგინალურობა.
Eეკლესიამ უნდა გადალახოს თავისი სუბკულტურულობა. ცხადია თანამედროვე პირობებში ეკლესია არის და იქნება სუბკულტურა, თუ გავითვალისწინებთ მისი ცხოვრების და მსოფლმხედველობის ტრადიციულ ფორმებს. სეკულარული საზოგადოების შეხედულებით ეს ნორმალური მდგომარეობაა. Mმაგრამ თუ ეკლესია იქნება მხოლოდ სუბკულტურა, თუ მისი აქტიური წევრების იდენტურობა განსაზღვრული იქნება მხოლოდ ეკლესიური სუბკულტურით და მიმართული იქნება სხვა სუბკულტურებისა და საზოგადოების წინააღმდეგ, მაშინ ეკლესიის მარგინალიზაცია მხოლოდ გაძლიერდება. საეკლესიო სუბკულტურა არ უნდა გადაიქცეს კონტრკულტურად.
A მრევლის დიდი ნაწილი ფიქრობს, რომ თუ ეკლესია სეკულარიზაციას შეურიგდება, ეს მისი დამარცხება იქნება. მრავალი მართლმადიდებელი ქრისტიანისათვის არა მარტო კულტურის სეკულარიზაცია, არამედ თვით სახელმწიფოს საეროობა ანტიქრისტიანული მოვლენაა, რადგან იდეალური პილიტიკური წყობა არის ბიზანტიური სიმფონია ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის. Aამიტომაც, მათი აზრით, ეკლესიამ უნდა იბრძოლოს არა მარტო მართლმადიდებელი სარწმუნოების სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებისათვის, არამედ ბაგრატიონების მონარქიის აღდგენისათვის. სამწუხაროდ, საეკლესიო ტრადიციაში ბიზანტიის იმპერიის პოლიტიკურმა გამოცდილებამ და რუსეთის იმპერიის ფსევდობიზანტინიზმა დაიმკვიდრეს ადგილი.
როგორც აღმოსავლური ასევე დასავლური ქრისტიანული ეკლესიების მიერ თანამედროვე საზოგადოებაში ადექვატური ადგილის შენარჩუნების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პირობაა თანამედროვე სეკულარული მეცნიერების მხრიდან პატივისცემის დამსახურება. ეს კი შესაძლებელი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეკლესიის სწავლებას გადმოვცემთ ობიექტურად, მეცნიერულად, ისტორიულ-კრიტიკული თვალთახედვით. Qქრისტიანობა არ არის მითების, ლეგენდების, ცრურწმენების და მისტიფიცირებული რიტუალების კრებული. ქრისტიანობა არის სრულიად თანმიმდევრული მსოფლმხედველობა, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის შეისწავლება და გადმოიცემა მხოლოდ ობიექტური და პატიოსანი ქრისტიანი მეცნიერის მიერ. საჭიროა თანამედროვე მეცნიერული მიდგომებისა და კრიტიკული მეთოდების გამოყენება, ვისაც ეს არ ესმის ილუზიების სამყაროში ცხოვრობს. მრავალი საუბრობს “სეკულარიზირებულ” დასავლეთზე ან “დასავლურ სეკულარიზმზე,” მაგრამ ობიექტურად სეკულარიზმი არა აღმოსავლური ან დასავლური მოვლენაა, არამედ საყოველთაო და რელიგიური ცხოვრება უფრო ადვილია სეკულარიზირებულ საფრანგეთში ან გერმანიაში, ვიდრე რუსეთში ან საქართველოში.
თანამედროვე სოციოკულტურულ კონტექსტში შესაბამისი ადგილის დასამკვიდრებლად ეკლესიამ საღად უნდა გაანალიზოს საერო სახელმწიფოს და სეკულარული საზოგადოების რეალობა. Mმან ეს რეალობები უნდა აღიქვას არა მხოლოდ როგორც გამოწვევა, არამედ როგორც მოწოდებაDდა რეაგირება ადექვატური უნდა იყოს. პირველ პლანზე გამოდის ორი ურთიერთდაკავშირებული პრობლემა: საეკლესიო განათლების დონის ამაღლება და საეკლესიო საღვთისმეტყველო მეცნიერების განვითარება. N უპირველესი პრობლემა ეს კადრების პრობლემაა. სტრატეგიული თვალთახედვით, საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას სჭირდება ეპისკოპოსის და მღვდლის სრულიად ახალი ტიპი. დღეს სასულიერო პირს არ შეუძლია შემოიფარგლოს საღვთისმსახურო რიტუალების აღსრულებით და მრევლის დამოძღვრით. სასულიერო პირი უნდა იყოს პარტნიორი პოლიტიკურ, სოციალურ, კულტურულ, ინტერკონფესიურ და სხვა ნებისმიერ სფეროში. მისი ამოცანაა არა საეკლესიო სუბკულტურის, არამედ ცხოვრების რელიგიური განზომილების წარმოჩენა. Bცხადია ამ პროცესში მან ზეწოლა არ უნდა მოახდინოს ადამიანის თავისუფლებაზე და არ უნდა დაუპირისპირდეს თანამედროვე საზოგადოების ფუნქციონირების ფუნდამენტურ წესებს. ამისათვის სასულიერო პირს უნდა ჰქონდეს როგორც თეოლოგიური, ასევე ჰუმანიტარული განათლება.
ნიშნავს ეს ეკლესიის “ადაპტაციას” თანამედროვე სამყაროსთან, მის გაამსოფლიურებას? Aარამც და არამც. ეკლესია ყოველთვის იმყოფება სულიერ ოპოზიციაში “ამა სოფლის” მიმართ, ყოველთვის გამოდის მაქსიმალისტური მოწოდებებით. სწორედ ამაშია ეკლესიის სპეციფიკა და ამას ელოდება მისგან საზოგადოება. Aარა პირმოთნეობას ამა ქვეყნის ძლიერთა მიმართ, არამედ ავტორიტეტულ სულიერ და ზნეობრივ პოზიციას. Mმაგრამ თანამედროვე სიტუაციაში ამგვარი პოზიცია გაასაგები და გაზიარებული იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეკლესია მას გამოხატავს არა “დამოძღვრის”, “ჭკუის სწავლების” ფორმით, არამედ საზოგადოების თავისუფლების პატივისცემის, დიალოგის ფორმით. ეკლესია არ უნდა შემოიფარგლოს მარტო იმ ადამიანებით, რომლებიც რეცეპტიულნი არიან სასულიერო პირების მიერ სიმბოლური კაპიტალით სპეკულირების მიმართ. Aამგვარი სტრატეგია დამღუპველია, რადგან არ შეესაბამება საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ზოგადეროვნულ და კულტურულ ამოცანას, ხოლო მისი შედეგი კი უკიდურესად მცირეა.
თანამედროვე სასულიერო პირი ვალდებულია მუდმივად აანალიზებდეს საეკლესიოსა და საეროს, რელიგიურისა და სეკულარულის ურთიერთმიმართებას. ამიტომაც ის განათლება, რომელიც მან უნდა მიიღოს არ უნდა წარმოადგენდეს მხოლოდ გარკვეული სიდიდის ცოდნას. Eეს განათლება მიმართული უნდა იყოს საზოგადოებაში ეკლესიის მსოფლმხედველობისა და გამოცდილების ტრანსლირებაზე. საჭიროა, რომ ეკლესიამ თეოლოგიურად გაანალიზოს ტრადიციისა და ინოვაციის ურთიერთმიმართება.
რაც უფრო ძლიერია ეკლესიაში თანამედროვე საზოგადოების კრიტიკა, მით უფრო ნაკლები ადგილი რჩება ზნეობისათვის. სწორედ ეს დაპირისპირება წარმოშობს ფუნდამენტალისტებს, რომელთაც თანამედროვეობასთან ბრძოლა თავის წმიდათაწმიდა მოვალეობად მიაჩნიათ. Aამ პროცესში ეკლესია თანდათან კარგავს თავის ზნეობრივ, ეთიკურ ავტორიტეტს: გმობს რა კონსტიტუციურ წყობილებას, ადამიანის უფლებებს, დემოკრატიას და სამოქალაქო საზოგადოებას, ეკლესია მთელ თავის მოღვაწეობას მიმართავს არა სოციალური ცხოვრების საფუძვლების განმტკიცებისაკენ, არამედ მათი ნგრევისაკენ. ბუნებრივია ეს წარმოშობს შემხვედრ კრიტიკას საზოგადოების მხრიდან და ამით ეკლესიის ავტორიტეტი საერთოდ ნადგურდება.
დღეს საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში კონსოლიდაციის პროცესი მიმდინარეობს არა მისი წევრების მიერ გაზიარებული ეკლესიის საღვთისმეტყველო კონცეფციის გამომუშავებით, არამედ მორწმუნეთა იმ ჯგუფის განდევნით, რომლისთვისაც მიუღებელია ეკლესიის ტრადიციონალისტური გაგება. Aამგვარი გაგება ასახავს ისტორიული წარსულის, რუსეთის იმპერიის და შუასაუკუნეების პერიოდის საეკლესიო პრაქტიკას. ასე განიდევნებიან ეკლესიიდან ე.წ. “ლიბერალები”, ადამიანები რომლებიც ცდილობენ განახორციელონ გააზრებული მიდგომა თანამედროვე საეკლესიო პრობლემების მიმართ და დაეყრდნონ XX საუკუნის მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების მიღწევებს. ეკლესიის შიგნით არსებულ ამ ტენდენციას უწოდებენ ლიბერალურს და ეს პირობითი სახელწოდება გვიჩვენებს, რომ ლიბერალები წარმოადგენენ რეაქციას რელიგიურ ტრადიციონალიზმსა და წარსულის გაფეტიშებაზე. ოპონენტი ფუნდამენტალისტებისაგან განსხვავებით, ლიბერალები აცნობიერებენ ისტორიულ პროცესს. სამყაროს მოახლოებული აღსასრულისა და საქართველოში “მართლმადიდებლური” მონარქიის აღორძინების იდეებს, ისინი უპირისპირებენ აქტიურ შემოქმედებით პოზიციებს თანამედროვე რეალობაში. ლიბერალები განსხვავდებიან ეკლესიური ცნობიერების სხვა ტიპების წარმომადგენლებისაგან, რადგან მათ არ აკმაყოფილებთ არც ეკლესიის ზედაპირული, “რიტუალისტური“ გაგება და არც “ასკეტების” პრინციპული განდგომა თანამედროვე კულტურისაგან. მათთვის მიუღებელია საქართველოში დღეს არსებული პოლიტიკური პარტიების მცდელობები გადააქციონ ეკლესია პოლიტიკურ ძალად, რომელიც მხარს დაუჭერს ყოველივე რეტროგრადულს, ფსევდოპატრიოტულს და ნაცისტურს. Lლიბერალებს სურთ ეკლესიაში ინტელექტუალურ-თეოლოგიური დონის ამაღლება, რელიგიური ტრადიციის მიმართ შემეოქმედებითი დამოკიდებულება. ისინი ეწინააღმდეგებიან რელიგიურ დახავსებას, რომელიც ყოველთვის მტრობს თანამედროვეობას. Mმაგრამ ლიბერალების უბედურება მდგომარეობს იმაში, რომ როგორც წესი, ისინი ინტელექტუალები არიან და ამიტომ ღრმა უმცირესობაში იმყოფებიან. ეკლესიური უმრავლესობისთვის ისინი მიუღებელნი არიან როგორც თანამედროვე კულტურის მატარებელი ადამიანები, რადგან ეს Kკულტურა უმრავლესობის აზრით “უღმერთოა”. საეკლესიო უმრავლესობის ცნობიერებისთვის აუტანელია სირთულე, მას სურს “უბრალო, ხალხური რწმენა”. Dდაპირისპირების მნიშვნელოვანი საკითხია ლიბერალების ეკუმენურობა, რომელიც კონტრასტშია “მართლმადიდებელი” ფუნდამენტალისტების რადიკალურ ანტიდასავლურობასთან. Eეს ყველაფერი წარმოაჩენს სერიოზულ კონფლიქტს ეკლესიის წიაღში, თუმცა რიცხობრივად ლიბერალები უმცირესობაში არიან. Kკონფლიქტის არსი მდგომარეობს საეკლესიო ტრადიციისადმი განსხვავებულ მიდგომებში, თუმცა აღსანიშნავია, რომ ლიბერალების საეკლესიო პოზიცია არ შეიძლება გავაიგივოთ რელიგიურ მოდერნიზმთან. ასეთი შთაბეჭდილება იქმნება მხოლოდ ლიბერალების და მათი ოპონენტების შეხედულებების შედარებისას. თუ რადიკალური ფუნდამენტალისტების შეხედულებებს ჩავთვლით “ჭეშმარიტ” მართლმადიდებლობად, მაშინ მრავალი მართლმადიდებელი თეოლოგის შრომები “ანტიეკლესიურად” მოგვეჩვენება.
Kკრიზისი, რომელსაც დღეს განიცდის ეკლესია, არის თვითიდენტიფიკაციის კრიზისი. მას ორი ასპექტი აქვს: ერთის მხრივ, ეკლესიის წევრებს არა აქვთ ნათელი წარმოდგენა, თუ რა არის ეკლესია. მორწმუნეთა სხვადასხვა ჯგუფების პოზიციები განსხვავდება ერთმანეთისაგან. საეკლესიო ხელისუფლება აბსოლუტურად არ ზრუნავს იმაზე, რომ აქტუალური საეკლესიო პრობლემების სერიოზული თეოლოგიური ანალიზი მოხდეს. შედეგად იმარჯვებს ის პოზიცია, რომელსაც ყველაზე მეტი მომხრე ჰყავს. Mმეორეს მხრივ, კრიზისი გამოიხატება ეკლესიის გაურკვეველ პოზიციებში თანამედროვე სამყაროს მიმართ. იმ სოციოკულტურული პროცესების მიმართ, რომლებიც მიმდინარეობენ დღეს დასავლეთში და აღმოსავლეთში. იმისათვის, რომ ეკლესიამ მოახდინოს საკუთარი ადგილის განსაზღვრა საზოგადოებაში, მან უნდა გააცნობიეროს თავისი საზღვრები. თავისი არსიდან და ქრისტიანული ჭეშმარიტებიდან გამომდინარე, მან პასუხი უნდა გასცეს შემდეგ კითხვებს: რა ზომით შეუძლია ქრისტიანულ ეკლესიას შეაფასოს საზოგადოების განვითარების პროცესები? სად გადის საზღვარი, საიდანაც იწყება სეკულარული სამყაროს ავტონომია? იმ სამყაროსი, რომელიც არ წარმოადგენს ეკლესიას. მნიშვნელოვანია განვასხვავოთ ეკლესია, რომელიც “არა არს ამა სოფლისა” და “სოფელი ესე”, რომელიც თეორიულად შეიძლება გაეკლესიურდეს, “გაქრისტიანდეს,” მაგრამ ყოველთვის რჩება სხვაგვარი, ეკლესიისაგან განსხვავებული რეალობა.
დღევანდელი მართლმადიდებელი ქრისტიანისათვის კი არსებობს სამი მთავარი საფრთხე: საეკლესიო კალენდრის ახალ სტილზე გადასვლა, ეკუმენური მოძრაობა და მერვე მსოფლიო საეკლესიო კრების მოწვევა. თუ ვნახავთ მართლმადიდებელი ეკლესიის თანამედროვე პრაქტიკას, აღმოჩნდება, რომ ეს “საფრთხეები” აბსოლუტურად არარეალურია. თხუთმეტი ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიიდან მხოლოდ ოთხი ინარჩუნებს ძველ სტილს, ხოლო დანარჩნები დიდი ხანია ახალზე გადავიდნენ.. რაც შეეხება ეკუმენურ მოძრაობას, მრავალი წელია ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიები მასში მონაწილეობენ და არიან ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს წევრები. 1998 წელს ამ ორგანიზაციიდან გამოსული ბულგარეთის ეკლესია უკან ბრუნდება. მხოლოდ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია რჩება განზე. Yყველაზე აბსურდული არის მესამე “საფრთხე”- მერვე მსოფლიო კრების შესახებ. განა მსოფლიო კრება არ არის მართლმადიდებელ ეკლესიაში უმაღლესი ინსტანცია, რომელიც მოწოდებულია გადაწყვიტოს სარწმუნოებრივი და დისციპლინარული საკითხები? მართალია საეკლესიო ისტორია იცნობს ისეთ კრებებს, რომელთაც “ყაჩაღთა” კრებები ეწოდათ, მაგრამ ის ფაქტი, რომ ამგვარი კრებები არსებობდნენ და ეკლესიამ არ მიიღო ისინი, არ ნიშნავს რომ საეკლესიო კრებებმა დაკარგეს თავისი მნიშვნელობა და მხოლოდ ზიანის მოტანა შეუძლიათ. Gგარდა ამისა, როგორც ცნობილია, რამდენიმე ათეული წელიწადია ინტენსიურად მიმდინარეობს სრულიად მართლმადიდებლური კრების მომზადების პროცესი. შესაბამისი კომისიები დეტალურად ამუშავებენ კრებაზე განსახილველ საკითხებს და ნებისმიერ დაინტერესებულ ადამიანს შეუძლია გაეცნოს ამ მასალებს. Aამდენად, სრულიად გამორიცხულია რაიმე “მწვალებლური” ან “ საშიში’ დადგენილებების მიღება.
თანამედროვე სიტუაციაში რელიგიური ცნობიერება ალტერნატივის წინაშე დგას. Aან აღიაროს მეცნიერებისა და რაციონალური აზროვნების ემანსიპაციის კანონიერება და მისი არარელიგიური მნიშვნელობა; თავის მხრივ გააცნობიეროს რელიგიური სფეროს საზღვრები, რომელთა შიგნითაც მეცნიერული კრიტერიუმები არ მოქმედებენ. ან დაუპირისპიროს რელიგია მეცნიერებას და თეოლოგიური წანამძღვრებიდან გამომდინარე შექმნას თავისი “სამყაროს სრული სურათი”. Pპირველი ვარიანტის არჩევა ისეთი ახალი პრობლემების წინაშე დააყენებს ღვთისმეტყველებას, რომელთაც არ იცნობდა “ძველი” ქრისიტანული ეპოქა. აგრეთვე ეს ვარიანტი საშუალებას მისცემს მას პირისპირ დადგეს ისტორიულ რეალობასთან და ეკლესიის შინაგან გამოცდილებაზე დაყრდნობით ეძებოს სწორი გადაწყვეტილებები. Mმეორე ვარიანტი კი ნიშნავს მხლოდ ერთს - რელიგიური იდეოლოგიის შექმნას.
ყოვლეგვარი იდეოლოგია ეწინააღმდეგება აზროვნებას. იდეოლოგია უარყოფს ადამიანის არსებობის პრობლემატურობას. რელიგიური იდეოლოგია კი ამასთნ ერთად ღმერთზე აპელირებას ახდენს, მოითხოვს ყოველგვარი განსჯის გარეშე დოგმატების ბრმა რწმენასა და “სწორი” დასკვნების გაკეთებას. Eეს მრავალ ადამიანს აკმაყოფილებს, რადაგან, მართლაც საიდან შეიძლება ეკლესიაში “პრობლემები” არსებობდნენ? განა მისი სწავლება მარადიულ თემებს არ ეხება? Gგანა ეკლესიაში ყველა სულიერი პრობლემა უკვე გადაჭრილი არ არის? მართლაც, მართლმადიდებელი ეკლესია დღეს, როგორც ასწლეულების წინ, აღსაარებს იმავე ჭეშმარიტებებს. უბრალოდ საჭიროა ეკლესიის სწავლებისადმი ახლებური მიდგომა, დოგმატური გარდამოცემის ახლებური გააზრება, რათა თანამედროვე ადამიანების მიერ მისი გაგება ადექვატური იყოს.
“მართლმადიდებელი” იდეოლოგების პოზიციები წარმოადგენენ სრულ აბსტრაქციას. მათ ამოძრავებთ მხოლოდ ერთი სურვილი: რადიკალურად დაუპირისპირონ ერთმანეთს ეკლესია და თანამედროვეობა. ყოველი ისტორიული ცვლილება “მართლმადიდებელი” იდეოლოგების მიერ ანტიქრისტიანულად და ეკლესიის ღალატად ფასდება. ისტორიას საერთოდ არა აქვს არსებობის უფლება, რადგან იგი სატანის საქმიანობის შედეგია. ისტორია ანტიქრისტეს მოახლოებაა, ამიტომაც რომელიმე ისტორიული ობიექტური რეალობის აღიარება ნიშნავს “საქართველოს სატანიზაციას.” ყოველგვარ იდეოლოგიას გააჩნია გარკვეული პათოსი: აღშენების და ნგრევის, აღზრდის და ბრძოლის. Mმოცემულ შემთხვევაში სწორედ ასეთი პათოსი იკავებს ლოგიკური კრიტერიუმების, თეოლოგიის ადგილს. ესქატოლოგია იცვლება აპოკალიფტიკით, სამყაროს აღსასრულის ისტერიული მოლოდინით. Qქრისტიანული თვისუფლება კი სახელმწიფოს მიერ მართლმადიდებლობაზე იძულებით, ეთნიკური მესიანიზმით და ერის და ეკლესიის გაიგივებით.
“მართლმადიდებლური” იდეოლოგიის მთავარი პათოსი მდგომარეობს კულტურისადმი დაპირისპირებაში, რადგან კულტურა წარმოადგენს ადამიანური ავტონომიის სფეროს, სადაც მდგომარეობას განსაზღვრავს არა “ლოცვა-კურთხევები,” არამედ თვითონ პიროვნების თავისუფალი და გაცნობიერებული გადაწყვეტილებები. Kკულტურა პრობლემატურია, საკამათოა, დაუმთავრებელია, არ არსებობს პიროვნული ძლისხმევის, შემოქმედების საიდუმლოსა და პიროვნული ბედისადმი ყურადღების გარეშე. როდესაც კულტურულ სივრცეში ღრმა ადამიანური გამოცდილება გამოხატავს თავის თავს, მისი მოწმობა თვალსაჩინოდ ნამდვილია, მაგრამ მხოლოდ მათთვის ვინც ჯერ არ მოქცეულა იდეოლოგიის დაუნდობელი ძალაუფლების ქვეშ. მას შემდეგ, რაც ისტორიულად კულტურის და ეკლესიების გზები გაიყარა, კულტურამ შეინარჩუნა და დააგროვა საკუთარი ცოდნა ღმერთის შესახებ და ეს ცოდნა არა მხოლოდ ტრაგიკული და ნეგატიურია. “მართლმადიდებლური” იდეოლოგია არ აღიარებს ამ ფაქტს. საკუთარის გარდა, ის არ აღიარებს არავის უფლებას კავშირი ჰქონდეს ღმერთთან. თვითონ “მართლმადიდებლური” იდეოლოგია კულტურის მიღმაა, უკულტურო და ანტიკულტურულია, რადგან ყოველგვარი იდეოლოგია ნიშნავს საზოგადოების პიროვნებაზე, “იდეოლოგიური სტრუქტურის”, “შეხედულებათა სისტემის” ცოცხალ ადამიანზე დომინირებას. იდეოლოგია არა მარტო უპიროვნოა, არამედ იგი პიროვნების წინააღმდეგია. ამიტომაც ქრისტიანობა, ეკლესია, მათლმადიდებლობა არსობრივად შეუთავსებელია იდეოლოგიასთან.
აუცილებელია ეკლესიამ წარმოაჩინოს ის საზღვრები, რომელშიც კანონიერი იქნება პოლიტიკური პოზიციის არჩევა. ეს სივრცე ლოგიკურად უნდა უკავშირდებიდეს ეკლესიის პრინციპულ ლოიალურობას, როგორც სახელმწიფოს მიმართ, ასევე ამ სახელმწიფოში არსებული პოლიტიკური სისტემის მიმართ. თუ ეკლესია ამას გააკეთებს, მაშინ მისთვის პრობლემა ის კი არ იქნება, რომელ კონკრეტულ პოლიტიკოსს ან პარტიას დაუჭიროს მხარი, არამედ საზოგადოების ცხოვრებაში რეალური მონაწილეობის საშუალებების გამოძებნა. ეს მონაწილეობა იმავდროულად უნდა იყოს პოლიტიკური და აპოლიტიკური. როგორ შეიძლება განხორციელდეს ამგვარი მონაწილეობა? Uუპირველეს ყოვლისა ეკლესიამ, ადამიანისა და სამყაროს ქრისტიანულ ხედვაზე დაყრდნობით, საჯაროდ უნდა შეაფასოს კონკრეტული პოლიტიკური მოვლენები და ხელისუფლების ქმედებები. გარდა ამისა ეკლესიას შეუძლია შესთავაზოს საზოგადოებას პრობლემებისა და მათი გადაჭრის გზების საკუთარი ხედვა და არ შემოიფარგლოს მარტო ბუნდოვანი განცხადებებით. Aაქ ეკლესიის წინაშე მართლაც იშლება სოციალური და საქველმოქმედო მოღვაწეობის უზარმაზარი სივრცე. ამგვარ მოღვაწეობას წარმატებით შეუძლია გაართვას თავი ისეთმა სტრუქტურამ, როგორიც არის საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, რომლის წევრადაც ქვეყნის მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობა მოიაზრებს თავს. საქართველო პატარა ქვეყანაა და ეკლესიას გააჩნია შესაბამისი რესურსები, რათა დაეხმაროს ყველა იმ ქალს, რომლებიც იძულებულნი არიან საკუთარი სხეულით ივაჭრონ. Aასე, რომ სურვილის შემთხვევაში, საქართველოში აღარ იარსებებდა პროსტიტუცია. Mმაგრამ ამისათვის ეკლესია რეალურად უნდა გახდეს საზოგადოებრივი ასოციაცია, ანუ ქრისტიანების ერთობა, რომელთაც აქვთ ერთიანი მიზნები, შეუძლიათ პრობლემების ანალიზი, ერთობლივი გადაწყვეტილებების გამომუშავება და მათი პრაქტიკული განხორცილება. Mმხოლოდ ასე შეუძლია ეკლესიას შეიტანოს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში რელიგიურ-ზნეობრივი განზომილება. Aამის განსახორციელებლად კი საჭიროა საეკლესიო ცნობიერების შეცვლა. ქრისტიანებმა, როგორც ეკლესიის წევრებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ საზოგადოებრივი აქტიურობა არის ქრისტიანული მოწოდების ერთ-ერთი ასპექტი და მას აქვს რელიგიური შინაარსი. სანამ ეკლესია დაკავებულია მხოლოდ რიტუალების აღსრულებითა და სამყაროს აღსასრულის თარიღის გამოთვლით, არანაირი პოზიტიური მონაწილეობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მას არ შეუძლია.
საინტერესოა საზოგადოებაში საქართველოს მართლმადებელი ეკლესიის აღქმის ეტაპები. საბჭოთა პერიოდში ეკლესია უკავშირდებოდა როგორც დისიდენტობას, ასევე ხელისუფლებასთან თანამშრომლობას. “პერესტროიკის” დროს ეკლესია წარმოჩინდა როგორც დევნილი და გაძარცვული, ხოლო ბოლო პერიოდში საქართველოს ეკლესია გვევლინება ვეებერთელა სტრუქტურად, რომელიც ატრიალებს მილიონობით დოლარს და ძლიერად ლობირებს თავის ინტერესებს საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების კულუარებში.
თუკი ეკლესია ოდნავ მაინც არ წარმოჩინდება საზოგადოებაში როგორც დაჩაგრულების, გლახაკების, ავადმყოფების, გაჭირვებულების ინტერესების თავდადებული დამცველი ანუ ქრისტიანული მოწოდების გარკვეულწილად მაინც ერთგული, მაშინ საზოგადოების მიერ მის ნეგატიურ აღქმას არანაირი ალტერნატივა არ ექნება. თუ კრიზისებისა და კონფლიქტების დროს, სასულიერო პირები ტელეკამერების წინ მხოლოდ მაშინ გამოჩნდებიან, როცა ყველაფერი დამთავრებულია, ამ შემთხვევაში საერო საზოგადოებაში, ეკლესია ყოველთვის გაიგივებული იქნება ძლაუფლებასთან და ფულთან, “ნათლობასა” და “ქორწილთან” და არა ქრისტესთან.
საქართველოში ტრადიციული რელიგია, საქართველოს ავტოკეფალური ეკლესია თანამედროვე სიტუაციის არაადექვატურია. უმაღლესი საეკლესიო იერარქიისა და სამღვდელოების უმრავლესობა მსოფლმხედველობით ფუნდამენტალისტები.